De verborgen kracht van bomen
Een dikke bast, zwierige takken, stralende groene bladeren en kleurrijke bloemen, een boom is een lust voor het oog. Wat deze pracht mogelijk maakt ligt diep verscholen onder de grond. Verborgen en meestal onzichtbaar, maar de basis voor bijna alles dat groeit op zonlicht: wortels.
Hardwerkende wortels
De wortels van bomen hebben een belangrijke functie voor de groei en gezondheid van een boom. Ze nemen voedingstoffen op uit de bodem die essentieel zijn voor de groei. En natuurlijk voorzien ze de boom van water. Een volwassen boom kan op een zomerse dag meer dan 200 liter water verdampen. Hoe krijgt een boom al dat water tegen de zwaartekracht in naar boven geduwd? Het antwoord is tweeledig. Vanaf onder zorgt de opname van mineralen tot een hogere osmotische waarde en ontstaat ‘worteldruk’ naar boven. Vanaf boven leidt verdamping van water vanuit de bladeren tot een aanzuigende werking. Met deze twee krachten kunnen bomen zoals de Sequoia en Eucalyptus water meer dan 100 meter omhoog transporteren.
Wie heeft de langste?
Een boom groeit – in tegenstelling tot dieren - zolang hij leeft. De hoogste levende boom (voor zover bekend) is een Sequoia sempervirens van 115 meter hoog [1]. Maar hoe zit dat onder de grond? Bomen kunnen onder de grond net zo verschillen in grootte en vorm als boven de grond. Dit is prachtig zichtbaar gemaakt door Prof. Erwin Lichtenegger (verbonden aan het Plantensociologisch Instituut in Klagenfurt) en collega's, die in een periode van 40 jaar ruim 1000 tekeningen hebben gemaakt van uitgegraven wortelsystemen [2].
Een hoogte van 115 meter is al indrukwekkend. Maar in de bodem wordt die lengte met speels gemak overtroffen. De boom met de diepste wortels ter wereld is een vijgenboom in de Echo Caves van Zuid-Afrika. Deze boom wortelt 400 meter (!) diep [3]. Dat is méér dan de Eiffeltoren, inclusief fundering.
Wortel power
Als je weleens een boom uit de grond hebt moeten halen, dan weet je hoe krachtig wortels kunnen zijn. Ze verankeren zich met vele ondergrondse vertakkingen en zijn al snel niet meer met een schep los te krijgen. In je eigen tuin misschien soms lastig, maar de kracht van wortels is van groot belang voor de natuur. Enerzijds kunnen ze rotsen eroderen waarmee ze mineralen vrijmaken en anderzijds kunnen ze erosie van losse grond tegenhouden.
Ook in de experimenteertuin van Treemore hebben we kennis gemaakt met de kracht van wortels. De vlezige wortels van deze Paradijsvogelbloem (Strelitzia reginae Mandela’s gold) lieten zich niet opsluiten en braken het brievenbuspotje met speels gemak open.
Wortelspraak
De kracht van wortels is niet onopgemerkt gebleven. De symboliek van wortels heeft een prominente plek gekregen in de Nederlandse taal. Wat dacht je van diepgeworteld zijn (ergens helemaal in verweven zijn), goed geworteld zijn (stevig op de grond staan, een goede basis hebben) of wortelschieten (lang op iets moeten wachten)? Ook zijn er allerlei spreekwoorden die verwijzen naar de kracht van wortels, zoals de bijl aan de wortel leggen (het kwaad in de oorsprong uitroeien) en iets met wortel en tak uitroeien.
Ook de Engelsen kunnen er wat van: I’m rooting for you (iemand bij een uitdaging ondersteunen), back to your roots (terug naar de basis) en being rooted in something (sterk beïnvloed zijn door) bijvoorbeeld. Naast spreekwoorden zijn er nog vele citaten met een glansrol voor wortels. Eén van de mooiste, om mee af te sluiten, komt van filosoof en Nobelprijswinnaar Bertrand Russell: liefde moet zijn als een boom, met zijn wortels diep in de aarde, maar met zijn takken uitgestrekt naar de hemel…