Hoe bomen overwinteren
Nu de dagen weer kouder worden en we de eerste sneeuw hebben gehad in Nederland, kun je je bij ontvangst van je Treemore boompje afvragen: hoe overleeft dit kleine boompje eigenlijk de winter? In een eerdere blog vertelden we je al dat sommige boomsoorten zoals de Ginkgo, Berk en Albizia hun bladeren in de herfst laten vallen om de koude winter te kunnen doorstaan. Maar bladeren laten vallen is niet de enige overlevingsstrategie. In deze blog vertellen we je alles over de verdere manieren waarop bomen zich beschermen tegen de kou. Van de natuurlijke antivries die bomen aanmaken tot hoe sommige soorten zelfs temperaturen van onder de -70 graden Celsius kunnen overleven!
Tot op de bast
Ten eerste hebben bomen hun eigen isolatiemateriaal: schors. De bekleding van de stam die bomen hun karakteristieke look geeft is eigenlijk een deel afgestorven bast. Deze laag biedt veel bescherming tegen invloeden van buitenaf, zoals uitdroging of infectie, maar ook isolatie tegen de kou [1].
Het grote gevaar in de winter schuilt in bevriezing van de cellen van de rest van de boom. Deze cellen bevatten water en water – zo weten we van drijvende ijsklontjes - zet uit als het bevriest. Als water in de cellen bevriest kunnen de cellen barsten, waardoor ze afsterven. Vorstbestendige bomen hebben daar iets op bedacht: extracellulaire bevriezing. Het vocht tussen de cellen bevriest eerder dan het vocht in de cellen. Het vocht in de cellen wordt geleidelijk uit de cellen getrokken waardoor de cel niet van barst maar krimpt [2].
Bevroren Suikerfabriekjes
Helaas veroorzaakt deze natuurlijke beweging van het water een ander probleem: dehydratatie. Om dit te voorkomen hebben bomen op het noordelijk halfrond verschillende manieren gevonden om lange vorstperiodes te overleven. Suikers in het sap van de cellen verhogen de stroperigheid en vormen zo een natuurlijke antivries. Op deze manier kunnen naaldbomen zelfs bij temperaturen tot -40 groen blijven.
Voor het grootste deel van de wereld is dit genoeg bescherming in de winter, maar het kan nóg extremer. Er zijn gebieden waar de temperatuur tot onder de -60 graden zakt en toch nog bomen groeien. Het grootste ijskonijn van allemaal is de Aziatische lariks. Een naaldboom die in de herfst zijn naalden verliest. Deze kan temperaturen tot onder de -70 verdragen en is de meest noordelijk voorkomende boom ter wereld. Je vindt hem bijvoorbeeld in Siberie op 72 noorderbreedte (NB) - ver boven de poolcirkel op 66 NB.
Bomen van glas
Deze extreme kou overleven de bomen doormiddel van vitrificatie. Dit is het chemische proces wat wij het beste kennen van het maken van glas uit zand, kalk en soda. Glas is wetenschappelijk gezien een vloeistof die bijna niet beweegt. Vandaar dat hele oude glazen ruiten aan de onderkant dikker zijn dan aan de bovenkant: het glas zakt langzaam naar beneden. Bij een boom resulteert deze chemische reactie in een soort schijndood waarbij de moleculen van de boom bijna niet meer bewegen [3, 4]. IJs verspreidt zich namelijk door aanraking met andere bewegende moleculen, maar als de moleculen niet bewegen, dan reageren ze ook niet op elkaar [2].
Gelukkig kennen wij in Nederland niet zulke strenge winters en kunnen de meeste van onze boompjes nu al prima in een grotere pot buiten staan. Let wel: in pot krijgen de wortels veel lagere temperaturen te verwerken dan in de volle grond. En de wortels zijn veel minder bestand tegen lage temperaturen dan de bovengrondse delen. Dus bij temperaturen onder de -5 raden we je aan om de boompjes op een koele plek in huis te zetten. Dit geld niet voor de coffea arabica, die kan geen graadje vorst verdragen. Kijk voor de verzorgingstips en vorstbestendigheid van al onze soorten hier.
Bronnen