Het verhaal achter de herfst
De ‘r’ is weer in de maand. September is gemiddeld genomen warmer dan mei en kan heerlijk nazomerweer opleveren. Tegelijkertijd is de maand het begin van een nieuw seizoen: de herfst! Het woord ‘herfst’ heeft Germaanse wortels en is afgeleid van harbista, wat ook aan de basis stond van het Engelse harvest. Herfst betekent dus ‘oogsttijd’ [1]. Het is de periode waarin op het noordelijk halfrond de oogst wordt binnengehaald. De Engelsen gebruiken zelf ‘Autumn’ (wat een Latijnse oorsprong heeft) en de Amerikanen houden het op Fall.
Een prettige afwijking
De fantastische afwisseling van de seizoenen op het noordelijk en zuidelijk halfrond danken we aan slechts één fenomeen: de stand van de as van de aarde ten opzichte van de baan van de aarde om de zon: obliquiteit genaamd. Die afwijking is 23,5 graden, waardoor alleen op de evenaar dag en nacht het hele jaar even lang duren [2]. Hoe verder naar het noorden of zuiden, hoe groter de seizoensverschillen.
Kleurenpracht
Bomen gaan op een ingenieuze wijze om met de verandering van de seizoenen. Om het koude en donkere winterhalfjaar door te komen laat een groot deel van de boomsoorten in de herfst hun bladeren vallen. In het groeiseizoen worden continu nieuwe bladgroenkorrels (chlorofyl) aangemaakt. In deze mini-fabriekjes vindt de fotosynthese plaats en maakt de plant suikers aan. Aan het eind van het groeiseizoen stopt de productie van het groene chlorofyl, waardoor andere kleuren in het blad de overhand krijgen. Afhankelijk van de soort en de fase van dit proces kunnen bladeren allerlei prachtige kleuren aannemen, van fel geel zoals de Ginkgo tot helderrood zoals de Japanse Esdoorn.
In winterslaap
Ook de bladverliezende bomen in ons assortiment doen mee aan deze gedaanteverwisseling. Verkleurende bladeren in deze tijd van het jaar zijn dus zeker geen aanleiding tot zorg over de gezondheid van het boompje. In de loop van de herfst worden de nieuwe knoppen zelfs al zichtbaar. Als in het voorjaar de temperatuur weer stijgt staat de boom binnen no-time weer vol in blad. Het moment waarop een boom uit zijn winterslaap komt verschilt sterk per soort en zelfs tussen individuen van dezelfde soort. Zo is de Berk er eind maart al vroeg bij terwijl de Albizia pas in mei uitloopt.
Een CO2-pomp van buitengewone omvang
Deze bijzondere aanpassing van bomen aan de seizoenen heeft op wereldwijde schaal een enorm groot effect. Het beïnvloedt elk jaar de hoogte van de CO2-concentratie in de atmosfeer. Bovenop de vulkaan Mauna Loa (Hawaii) wordt sinds 1958 continu de CO2-concentratie gemeten. Sinds de industriële revolutie is die concentratie gestegen van 280 ppm (parts per million) naar 420 ppm. In deze stijgende lijn is een duidelijk zaagtand-profiel te zien [3]. Dit komt doordat op het noordelijk halfrond meer landmassa ligt (en daar dus meer bomen groeien) dan op het zuidelijk halfrond. In het zomerhalfjaar nemen de bomen CO2 op, waardoor de CO2-concentratie daalt en in het winterhalfjaar worden de afgevallen bladeren door micro-organismen weer afgebroken en komt CO2 weer vrij.
Dit jaarlijkse patroon van opname en afgifte van CO2 toont aan hoe belangrijk bomen zijn in de strijd tegen klimaatverandering. Als we massaal bomen planten en het bosareaal wereldwijd uitbreiden zullen de ontelbare extra mini-fabriekjes méér CO2 uit de atmosfeer opnemen en deels vastleggen in hout. Hout dat we in de toekomst kunnen gebruiken, of waar we gewoon doorheen kunnen struinen om van de seizoenen te genieten.
